28 Mayıs-27 Kasım 2016 tarihleri arasında düzenlenen Venedik Bienali 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu'nda, Darzanà başlıklı proje yer alıyor. Proje, Feride Çiçekoğlu, Mehmet Kütükçüoğlu ve Ertuğ Uçar küratörlüğünde, Cemal Emden ile Namık Erkal'ın küratöryel işbirliğiyle, Hüner Aldemir, Caner Bilgin, Hande Ciğerli, Gökçen Erkılıç, Nazlı Tümerdem ve Yiğit Yalgın'dan oluşan proje ekibi tarafından hazırlandı.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın (İKSV) koordinasyonunu yürüttüğü, Schüco Türkiye ve VitrA'nın eş sponsorluğunda gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu, bienalin ana mekânlarından Arsenale'deki Sale d'Armi binasında bulunuyor.

Sınır ihlalleri ve melezlik üzerine bir proje olan Darzanà, tersane kentleri olan Venedik ve İstanbul arasındaki ortak kültürel ve mimari mirası vurguluyor. Bu yılki Mimarlık Bienali için İstanbul'un eski tersanelerindeki çöp yığınlarının altında çürümeye terk edilmiş ahşap kalıp parçalarıyla ölçü birimlerini ve tekne kalıntılarını birleştirerek inşa edilen son tekne Baştarda, İstanbul'dan Venedik'e Akdeniz'e dair hikâyeler taşıyor.

Venedik Bienali 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu Açılışı

Küratörler Feride Çiçekoğlu, Mehmet Kütükçüoğlu ve Ertuğ Uçar, proje için küratöryel işbirliği yapılan Cemal Emden ve Namık Erkal ile proje ekibinden Hüner Aldemir, Caner Bilgin, Hande Ciğerli, Gökçen Erkılıç, Nazlı Tümerdem ve Yiğit Yalgın'ın katılımıyla 26 Mayıs Perşembe günü yapılan Türkiye Pavyonu açılışında Darzanà, uluslararası mimarlık dünyasına tanıtıldı.

Türkiye Pavyonu'nun açılış törenine, İKSV Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Eczacıbaşı, Schüco Türkiye Genel Müdürü Can Eren, VitrA adına Eczacıbaşı Yapı Ürünleri Grubu Başkan Yardımcısı Deniz Aktürk Erdem katıldı. Açılışta ayrıca, mimarlar, akademisyenler, sanat profesyonelleri ve küratörler yer aldı.

Darzanà: İki Tersane, Bir Vasıta

Köken olarak, Türkçedeki tersane ve İtalyancadaki arsenale kelimelerinin Venedik lehçesindeki karşılığı olan Darzanà, Arapça'daki "Dara's-sina'a" (sanayi yeri) tabirinden geliyor. Darzanà, 11. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasında Akdeniz coğrafyasında denizciler, seyyahlar, tüccarlar, kısacası aynı dili konuşmadıkları halde birbirleriyle anlaşması gereken insanlar arasında kullanılan melez bir dil olan Lingua Franca'ya da atıfta bulunuyor. Benzer şekilde ortak bir mimari dilden söz etmek ve bunu Architectura Franca olarak tanımlamak da mümkün.

Bugün farklı kimliklere ve ölçeklere sahip Venedik ve İstanbul'un, geçmişte birbirini yansılayan ve benzer üretimler yapan tersanelerinin ortak nüvesi, tekne inşaatının yapıldığı ve sonrasında teknelerin suya bırakıldığı, denize dik konumlanmış, boyutları tekne boyutlarıyla ilişkili, Türkçede "göz", İtalyancada "volti" denen mekânlar. Darzanà projesi için Haliç kıyılarındaki tersane yapılarının içinde, terk edilmiş bir gözde, atık malzemelerden son bir tekne, bir Baştarda inşa edildi. Darzanà, İstanbul ve Venedik'teki tersaneleri bir tekne ile birbirine bağlayarak İstanbul'dan Venedik'e Akdeniz'e dair hikâyeler taşıyor.

Darzanà projesini Venedik'e taşımak için inşa edilen teknenin adı, yine çok kültürlü ve çok kökenli bir başka kelime olan Baştarda. Sözcüğün "nesebi belirsiz" anlamı - bastardo ve bastarda - ipucu verebilir; denizcilik anlamındaki tarihine gidersek Osmanlı döneminde kadırga ile kalyon arasındaki bir geçiş türü, hem kürekle, hem yelkenle yol alan melez bir tekne. Akdeniz'e özgü melezliği simgeleyen Baştarda, bugün biri İstanbul gibi bir megakentte çürümeye terk edilen, diğeri Venedik gibi bir müzekentte yılın belli zamanlarında hayat bulan iki göz arasında köprü olacak.

Baştarda, Türkiye Pavyonu'na ev sahipliği yapan, Venedik tersanesinin Sale d'Armi binasındaki holün ahşap kirişlerinin bir kopyasının altında, İstanbul'da inşa edildi. 30 metre uzunluğa ve dört ton ağırlığa sahip olan bu vasıta, ahşap kalıplar; mobilya, tabela ve gemi ıskartaları gibi sahada bulunan terk edilmiş malzemelerden ve yedi kilometrelik çelik kablo benzeri 500 parçadan oluşuyor. Parçalar, Baştarda'nın Türkiye Pavyonu için Mayıs'ta tekrar inşa edildiği Sale d'Armi'ye Nisan ayında gönderildi. Venedik Mimarlık Bienali 2016 Kasım'ında sona erdiğinde, Baştarda serüvenine devam edecek, İstanbul'a geri gelecek ve umulan o ki, ileride Tersane şehre açıldığında, inşa edildiği mekânda sergilenerek ortak hafızaya dair hikâyeler anlatmayı sürdürecek.

Darzanà'nın ana teması, sınırları, cepheleri ve diğer çatışma alanlarını fikir birliğinin eşiklerine ve mekânlarına dönüştürmenin mümkün olup olmadığı sorusunu doğuruyor. İstanbul'un Haliç kıyısındaki Osmanlı'dan kalan tersanenin Cumhuriyet'le birlikte askeri işlevlerini büyük ölçüde yitirdiğini, 20. yüzyıl ortalarında bir kaç parçaya bölündüğünü, Camialtı ve Taşkızak tersanelerinin giderek boşaltıldığını ve bu büyük alanın yeniden kente katılabilmesi konusunun bir "cephe" haline geldiğini biliyoruz. Darzanà, bu çetrefil konuyu uluslararası mimarlık platformuna taşımayı hedefliyor. Bir yandan Akdeniz'e ayna tutarak suya sınır çekilemeyeceğini söylerken, bir yandan da şehir içinde şehirlilere kapalı alanlara, tel örgülerle çevrili mekânlara karşı çıkıyor.

Darzanà Kitabı ve Projeye Özel Çanta

Darzanà projesine eşlik etmek üzere bir kitap hazırlandı. Kitap bir yandan Haliç kıyısındaki Tersane alanını Akdeniz coğrafyasına dair tarihsel bir çerçevede ele alırken, bir yandan da Tersane'nin bugünkü halini belgelemeyi amaçlıyor. Namık Erkal ve Vera Costantini'nin İstanbul ve Venedik tersaneleri için yaptıkları tarih okumalarıyla, bunlara eşlik eden arşiv malzemesini ve Cemal Emden'in fotoğraflarını bir araya getiren kitabın editörlüğünü Feride Çiçekoğlu üstleniyor. Kitabın tasarımı serginin tüm görsel malzemelerini de hazırlayan Bülent Erkmen'e ait. Yapı Kredi Yayınları tarafından dağıtılan kitap, Türkçe ve İngilizce iki ayrı cilt olarak kitapçılarda satışa sunulacak.

Darzanà projesine özel bir çanta da tasarlandı. Proje ekibinden Hüner Aldemir'in Türkiye'nin farklı noktalarından toplanan kullanılmış yelkenlerden oluşturduğu çantalar, yelken yapımında kullanılan detaylar göz önünde bulundurularak hazırlandı. Sınırlı sayıda üretilerek serginin açılışında dağıtılacak çantaların her biri birbirinden farklı olacak şekilde bir araya getirildi ve 1'den 500'e kadar numaralandırıldı.